Ngân sách nhà nước không chỉ là một con số được công bố mỗi năm mà là nền tảng tài chính quyết định đến y tế giáo dục giao thông và an sinh của cả xã hội. Khi hiểu rõ ngân sách nhà nước là gì ai tạo ra nó và cách nó được sử dụng bạn sẽ thấy rằng chính mình cũng đang góp phần vận hành bộ máy quốc gia. Fin5s tin rằng việc hiểu ngân sách là bước đầu để giám sát và nâng cao hiệu quả sử dụng tiền thuế của dân.
Ngân sách nhà nước là gì ?
Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu chi tài chính do nhà nước quản lý và thực hiện trong một năm ngân sách. Đây là một bản kế hoạch tài chính chính thức thể hiện khả năng điều hành kinh tế xã hội của quốc gia. Nhiều người vẫn nhầm lẫn giữa ngân sách và ngân sách nhà nước tuy nhiên ngân sách chỉ đơn giản là kế hoạch thu chi của cá nhân hay tổ chức còn ngân sách nhà nước mang tính pháp lý cao có ảnh hưởng rộng lớn đến mọi tầng lớp nhân dân.
Ví dụ về ngân sách nhà nước trong đời sống: Một cây cầu ở vùng quê được xây bằng tiền ngân sách nhà nước để học sinh không phải lội sông đi học. Người dân không trả tiền trực tiếp nhưng ai cũng được hưởng lợi. Đó chính là ngân sách nhà nước.
Vai trò và đặc điểm của ngân sách nhà nước trong phát triển quốc gia
Ngân sách nhà nước giữ vai trò quyết định trong việc duy trì bộ máy hành chính đầu tư cho y tế giáo dục quốc phòng và phát triển hạ tầng. Các khoản thu ngân sách đến từ thuế phí lệ phí và nguồn vay chính là huyết mạch để nhà nước hoạt động ổn định. Khi thu ngân sách tăng đều minh bạch và hợp lý thì quốc gia có thêm tiềm lực để phát triển bền vững
Ngân sách nhà nước có tính pháp lý cao được Quốc hội và HĐND các cấp thông qua hàng năm. Nó thể hiện quyền lực tài chính của nhà nước với đặc điểm là kế hoạch hóa tập trung minh bạch và có sự phân cấp rõ ràng. Việt Nam hiện tổ chức hệ thống ngân sách thành nhiều cấp từ trung ương đến tỉnh huyện và xã giúp đảm bảo sự linh hoạt trong phân bổ và giám sát
Cơ cấu thu chi và vốn ngân sách nhà nước gồm những gì
Sau khi hiểu ngân sách nhà nước là gì, điều quan trọng tiếp theo là biết tiền được thu từ đâu và chi cho những gì. Cơ cấu thu chi và vốn ngân sách sẽ cho thấy cách nhà nước sử dụng nguồn lực tài chính.
Thu ngân sách nhà nước gồm những nguồn nào
Thu ngân sách nhà nước bao gồm thu từ thuế thu từ doanh nghiệp nhà nước thu từ hoạt động xuất nhập khẩu và viện trợ quốc tế. Ví dụ doanh nghiệp tại Việt Nam khi có lãi sẽ nộp thuế thu nhập doanh nghiệp đây là một trong những khoản quan trọng mà ngân sách nhà nước dựa vào để phát triển
Theo kết quả Fin5s tìm kiếm thì số liệu thu ngân sách 2024 trong năm trước, tổng thu ngân sách nhà nước đạt khoảng 1.700.988 tỷ đồng. Phần lớn nguồn thu đến từ thu nội địa, chiếm tới 84,9%, cho thấy nền kinh tế trong nước vẫn là trụ cột chính của ngân sách. Thu từ dầu thô đóng góp khoảng 2,7%, phản ánh sự giảm dần phụ thuộc vào tài nguyên. Thu từ hoạt động xuất nhập khẩu chiếm 12%, và viện trợ chỉ chiếm một phần rất nhỏ với 0,4%. Cơ cấu này cho thấy ngân sách đang có xu hướng ổn định hơn, ít phụ thuộc vào yếu tố bên ngoài.
Các khoản chi và vốn ngân sách nhà nước được dùng vào đâu
Chi ngân sách bao gồm chi thường xuyên như trả lương công chức và chi đầu tư phát triển như xây dựng bệnh viện đường cao tốc. Vốn ngân sách nhà nước là phần được trích riêng để đầu tư vào các dự án quan trọng mang lại giá trị lâu dài cho nền kinh tế như cầu đường trường học và cả chương trình chuyển đổi số quốc gia
Số liệu chi ngân sách mà Fin5s tìm được là tổng chi ngân sách nhà nước năm trước đạt 2.119.428 tỷ đồng. Trong đó, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn nhất với 56%, tiếp đến là chi đầu tư phát triển với 32,3%. Các khoản còn lại gồm chi trả nợ lãi (5,3%), cải cách tiền lương và tinh giản biên chế (3,5%), viện trợ (0,1%) và các khoản chi khác (2,8%). Cơ cấu này cho thấy ngân sách vẫn phụ thuộc nhiều vào chi thường xuyên, trong khi chi đầu tư chưa thật sự chiếm ưu thế.
Một số vấn đề thực tiễn về ngân sách nhà nước tại Việt Nam hiện nay
Theo Fin5s, thực trạng hiện nay cho thấy ngân sách trung ương đang chịu áp lực lớn khi phần lớn đã được phân bổ cho các khoản cố định như chi lương chi thường xuyên và an sinh xã hội. Nhiều chuyên gia tài chính cảnh báo ngân sách trung ương gần như không còn dư địa để đầu tư cho các lĩnh vực dài hạn. Điều này khiến cán cân ngân sách rơi vào tình trạng thâm hụt buộc chính phủ phải tính đến các phương án như vay nợ hoặc cắt giảm chi tiêu ở những mảng phát triển quan trọng.
Theo Báo cáo PCI của VCCI năm 2022 nhiều doanh nghiệp lớn vẫn là nhóm đóng góp chủ lực cho ngân sách nhà nước nhưng họ kỳ vọng nhiều hơn vào hạ tầng chất lượng và chính sách rõ ràng minh bạch. Điều này dẫn đến một câu hỏi quen thuộc nhưng đáng suy ngẫm liệu phần đóng góp ấy có đang được sử dụng đúng và hiệu quả. Để trả lời thỏa đáng nhà nước cần tăng cường minh bạch trong chi tiêu và tạo cơ chế phản hồi thực chất từ phía doanh nghiệp.
Kết luận
Ngân sách nhà nước là trụ cột tài chính bảo đảm cho sự vận hành của một quốc gia. Khi hiểu được ngân sách nhà nước là gì vai trò cơ cấu và những vấn đề xoay quanh nó chúng ta mới thực sự thấy được tầm quan trọng của việc quản lý tài khóa công khai minh bạch và hiệu quả. Fin5s tin rằng mỗi cá nhân khi hiểu đúng về ngân sách sẽ trở thành một người dân có trách nhiệm hơn trong việc giám sát và đồng hành cùng chính phủ trong phát triển đất nước.
