Kiểm soát đất hiếm Trung Quốc đang trở thành chủ đề nóng trong thương mại quốc tế khi Mỹ áp thuế 100% đối với hàng nhập khẩu từ Bắc Kinh. Động thái này làm dấy lên lo ngại về chuỗi cung ứng toàn cầu và ảnh hưởng đến ngành công nghệ cao. Theo Fin5s, việc Trung Quốc khẳng định quyền kiểm soát đất hiếm là hợp pháp không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn là nước cờ chiến lược trong cuộc đối đầu thương mại Mỹ – Trung.
Bối cảnh và vai trò của kiểm soát đất hiếm Trung Quốc
Cuộc cạnh tranh thương mại Mỹ – Trung đã bước sang giai đoạn mới khi yếu tố tài nguyên chiến lược trở thành trung tâm của quyền lực kinh tế. Trong đó, kiểm soát đất hiếm được xem là “con át chủ bài” giúp Trung Quốc củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng công nghệ cao toàn cầu. Với việc mở rộng phạm vi cấp phép xuất khẩu và quản lý công nghệ liên quan, Bắc Kinh đang định hình lại luật chơi thương mại bằng cách biến tài nguyên thành công cụ chiến lược thay vì chỉ là nguồn hàng hóa.
Theo Fin5s, động thái này phản ánh rõ chiến lược “tự cường công nghệ” mà Trung Quốc theo đuổi trong thập kỷ qua. Trong bối cảnh Mỹ gia tăng thuế và hạn chế xuất khẩu công nghệ lõi, việc kiểm soát đất hiếm không chỉ bảo vệ lợi ích an ninh quốc gia mà còn là biện pháp giảm thiểu rủi ro bị phụ thuộc vào thị trường bên ngoài.
Từ bức tranh địa chính trị đó, có thể thấy đất hiếm đã trở thành điểm giao giữa thương mại, công nghệ và an ninh quốc phòng. Phần tiếp theo sẽ đi sâu vào vai trò chiến lược của đất hiếm, cách mà Trung Quốc tận dụng vị thế này trong bối cảnh căng thẳng toàn cầu leo thang.
Vai trò cốt lõi của đất hiếm trong chuỗi giá trị toàn cầu
Đất hiếm là nhóm 17 nguyên tố đóng vai trò nền tảng cho các ngành công nghệ mũi nhọn, từ sản xuất chip, pin xe điện đến radar quân sự. Trung Quốc chiếm khoảng 70% sản lượng khai thác và hơn 85% công suất tinh luyện toàn cầu, theo dữ liệu của S&P Global. Việc nắm quyền kiểm soát khâu xử lý giúp Bắc Kinh trở thành mắt xích không thể thay thế trong chuỗi cung ứng chiến lược toàn cầu.
Trung Quốc củng cố sức mạnh thương mại qua kiểm soát đất hiếm
Từ đầu năm 2020, Trung Quốc đã từng bước thắt chặt chính sách xuất khẩu tài nguyên hiếm nhằm đảm bảo ưu tiên nội địa và tăng đòn bẩy trong đàm phán quốc tế. Quyết định mới nhất mở rộng sang cả công nghệ khai thác và chế tạo nam châm đất hiếm, lĩnh vực then chốt trong ngành quốc phòng và sản xuất bán dẫn. Động thái này cho thấy Bắc Kinh đang dùng “luật mềm” để tái khẳng định quyền kiểm soát chuỗi giá trị chiến lược trước áp lực từ Washington.
Tác động chính trị – kinh tế từ vai trò kiểm soát đất hiếm
Ở góc độ chính trị, kiểm soát đất hiếm trở thành biểu tượng cho nỗ lực khẳng định chủ quyền công nghiệp của Trung Quốc. Về kinh tế, chính sách này không chỉ giúp bảo vệ nguồn tài nguyên trong nước mà còn tạo ra lợi thế mặc cả trong các cuộc đàm phán thuế quan với Mỹ. Nhiều chuyên gia của Bloomberg Economics cho rằng, việc Trung Quốc duy trì vị thế thống trị trong lĩnh vực này khiến các biện pháp thuế của Mỹ khó đạt hiệu quả như kỳ vọng, do vẫn phụ thuộc vào nguyên liệu đầu vào từ châu Á.
Nguyên nhân và diễn biến chính ảnh hưởng đến kiểm soát đất hiếm
Động thái kiểm soát đất hiếm mới của Trung Quốc xuất phát trực tiếp từ việc Mỹ tuyên bố áp thuế 100% đối với hàng nhập khẩu từ Bắc Kinh. Chính quyền Trung Quốc cho rằng Washington “áp dụng tiêu chuẩn kép”, khi Mỹ hiện kiểm soát hơn 3.000 mặt hàng xuất khẩu trong khi Bắc Kinh chỉ quản lý chưa đến 1.000. Việc mở rộng quy định ngày 9/10 được coi là phản ứng chính trị – kinh tế nhằm cân bằng sức ép thuế quan.
Theo Reuters, quy định mới yêu cầu mọi sản phẩm chứa trên 0,1% đất hiếm có nguồn gốc Trung Quốc phải xin giấy phép xuất khẩu, đặc biệt nếu có yếu tố công nghệ khai thác hoặc chế tạo nam châm. Các đơn hàng có thể phục vụ mục đích quân sự sẽ bị từ chối. Phòng Thương mại châu Âu tại Trung Quốc cảnh báo nhiều tình trạng có thể gây gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.
Cùng thời điểm, Mỹ áp hạn chế xuất khẩu phần mềm trọng yếu, khiến căng thẳng leo thang. Ngay sau đó, thị trường chứng khoán thế giới mất hơn 2.000 tỷ USD vốn hóa, phản ánh mức độ lo ngại của giới đầu tư.
Dưới góc nhìn của Fin5s, đây không chỉ là cuộc trả đũa thuế quan mà còn là sự định hình lại trật tự thương mại dựa trên tài nguyên chiến lược, báo hiệu một chu kỳ cạnh tranh mới giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Tác động tài chính, kinh tế và thị trường
Ngay sau khi Mỹ tuyên bố thuế 100%, thị trường tài chính toàn cầu phản ứng mạnh. Chỉ số S&P 500 giảm hơn 2,5%, Nasdaq mất gần 3,6%, trong khi vốn hóa toàn cầu “bốc hơi” khoảng 2.000 tỷ USD. Các cổ phiếu công nghệ phụ thuộc nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc, như sản xuất chip và xe điện, chịu áp lực lớn nhất. Ngược lại, nhóm khai thác đất hiếm tại Mỹ và Australia tăng mạnh trong phiên kế tiếp, theo dữ liệu Bloomberg.
Về kinh tế vĩ mô, căng thẳng này đe dọa đẩy chi phí sản xuất toàn cầu lên cao, đặc biệt trong ngành năng lượng tái tạo và bán dẫn. Việc Trung Quốc siết quy định cấp phép xuất khẩu khiến chuỗi cung ứng nguyên liệu chiến lược trở nên mong manh, có thể làm chậm đà phục hồi sau giai đoạn tăng trưởng yếu của năm 2024.
Trên thị trường ngoại hối, USD tăng trở lại khi dòng tiền tìm nơi trú ẩn, trong khi Nhân dân tệ chịu áp lực giảm giá. Giá vàng vượt ngưỡng 2.400 USD/ounce, phản ánh tâm lý phòng ngừa rủi ro địa chính trị.
Theo Fin5s, căng thẳng quanh kiểm soát đất hiếm có thể khiến biến động tài chính lan rộng hơn so với một biện pháp thuế đơn thuần. Sự gián đoạn chuỗi cung ứng công nghệ cao và tâm lý phòng thủ của nhà đầu tư cho thấy đây là rủi ro mang tính cấu trúc, không chỉ nhất thời.
Phản ứng và triển vọng đến trung hạn
Ngay sau khi Trung Quốc khẳng định kiểm soát đất hiếm là hợp pháp, Bắc Kinh nhấn mạnh đây không phải lệnh cấm xuất khẩu mà là biện pháp quản lý có chọn lọc. Phát ngôn viên Bộ Thương mại Trung Quốc nói rằng các đơn hàng đáp ứng tiêu chí an ninh sẽ vẫn được phê duyệt. Tuy nhiên, giới doanh nghiệp nước ngoài cho biết tình trạng xử lý hồ sơ kéo dài, gây tắc nghẽn chuỗi cung ứng trong ngắn hạn.
Tại Washington, Tổng thống Trump phản ứng bằng cách tuyên bố sẵn sàng “tăng thêm các biện pháp” nếu Trung Quốc tiếp tục hạn chế nguyên liệu chiến lược. Dù vậy, Nhà Trắng vẫn để ngỏ khả năng đối thoại bên lề Hội nghị APEC sắp tới, thể hiện nỗ lực hạ nhiệt căng thẳng. Thị trường chứng khoán Mỹ phục hồi nhẹ sau tuyên bố “không muốn chiến tranh thương mại toàn diện”.
Theo Bloomberg, các nhà sản xuất chip, xe điện và quốc phòng đang tích cực tìm nguồn thay thế từ Australia, Canada và Việt Nam để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Tuy nhiên, việc mở rộng công suất xử lý đất hiếm cần nhiều năm, khiến rủi ro gián đoạn vẫn hiện hữu.
Dưới góc nhìn của Fin5s, triển vọng ngắn hạn sẽ phụ thuộc vào khả năng hai bên duy trì kênh đối thoại thương mại. Trong trung hạn, nếu Mỹ và Trung Quốc không đạt được thỏa thuận ổn định, chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu có thể đối mặt giai đoạn “giá cao và cung thiếu” kéo dài.
Kết luận
Căng thẳng xoay quanh kiểm soát đất hiếm cho thấy cuộc cạnh tranh Mỹ – Trung không còn dừng ở thuế quan mà đã chuyển sang lĩnh vực tài nguyên chiến lược. Động thái mở rộng quy định của Bắc Kinh là bước đi có tính toán, vừa khẳng định chủ quyền công nghiệp, vừa tạo đòn bẩy trong đàm phán thương mại. Trong khi đó, phản ứng thuế 100% từ Washington đã làm gia tăng biến động tài chính và đe dọa chuỗi cung ứng toàn cầu.
Theo Fin5s, nhà đầu tư cần nhìn nhận đây là rủi ro mang tính dài hạn hơn là cú sốc ngắn hạn. Việc phân bổ vốn vào các doanh nghiệp có chuỗi cung ứng đa nguồn, tự chủ linh kiện hoặc khai thác tài nguyên chiến lược sẽ giúp giảm thiểu tác động. Đồng thời, việc theo dõi chính sách xuất khẩu của Trung Quốc, phản ứng từ Mỹ và biến động giá đất hiếm sẽ là yếu tố then chốt trong định hướng đầu tư quý IV/2025.
Thị trường toàn cầu đang bước vào giai đoạn mới, nơi tài nguyên trở thành công cụ quyền lực trong thương mại quốc tế. Hãy thường xuyên theo dõi Fin5s để cập nhật thông tin hữu ích.
