Kể từ khi ông Donald Trump trở lại chính trường và đưa ra tuyên bố áp thuế 46% lên hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam, cả nền kinh tế xuất khẩu của Việt Nam lẫn các tập đoàn toàn cầu đang sản xuất tại đây đều chấn động. Giới phân tích đặt câu hỏi: Liệu Mỹ, dưới thời ông Trump, có thực sự sẵn sàng hạ mức thuế từ 46% xuống 0% như một số tín hiệu gần đây cho thấy? Để trả lời điều này, cần nhìn lại cả thực trạng thương mại, chiến lược đàm phán và tư duy của ông Trump – người nổi tiếng là không nhượng bộ dễ dàng, nhưng lại luôn khao khát “món hời chính trị” có thể trình diễn trước công chúng Mỹ.
Trước ngày 9/4/2025, hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ phải chịu mức thuế tương đối ổn định, từ 5% đến 7% tùy mặt hàng. Cụ thể, dệt may thường nằm trong khoảng 7% đến 20%, giày dép khoảng 5% đến 10%, đồ gỗ từ 0% đến 5% và điện tử là 0% đến 3%. Tuy nhiên, sau động thái mới từ phía Mỹ, mức thuế đã tăng mạnh, thậm chí lên tới 25% – 36% với các sản phẩm thép bị liệt vào diện chống bán phá giá. Điều này có nghĩa là một đôi giày trị giá 10 USD xuất sang Mỹ trước đây chỉ chịu thuế khoảng 1 USD, thì nay có thể gánh thêm 2 đến 3 USD, trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt.
Phản ứng nhanh chóng từ phía Việt Nam cũng không kém phần đáng chú ý. Trước khi ông Trump chính thức công bố lệnh áp thuế, Việt Nam đã chủ động giảm thuế nhập khẩu cho một số mặt hàng từ Mỹ nhằm xoa dịu căng thẳng, như khí thiên nhiên LNG từ 5% xuống 2% hay thuế ô tô từ mức 50% – 70% giảm còn 32%. Nhưng điều đó không ngăn được “cú đấm đầu tiên” từ Mỹ với mức thuế 10%, kèm theo lời đe dọa rằng nếu sau 90 ngày đàm phán không có kết quả, thuế sẽ tăng vọt lên 46%. Trong bối cảnh đó, cần hiểu vì sao ông Trump lại chọn áp thuế cao với Việt Nam.
Câu trả lời nằm ở con số thâm hụt thương mại khổng lồ: Mỹ nhập khẩu từ Việt Nam tới 136,6 tỷ USD mỗi năm nhưng chỉ xuất khẩu sang Việt Nam 13,1 tỷ USD. Khoảng cách 123 tỷ USD là “cái gai” trong mắt ông Trump – người luôn khẳng định cần đưa nước Mỹ trở lại vị thế cân bằng thương mại. Với ông, thuế quan là công cụ để buộc các đối tác phải điều chỉnh hành vi, hoặc chí ít cũng giúp Mỹ thu về lợi thế đàm phán.
Thế nhưng liệu ông Trump có sẵn sàng hạ thuế về 0% như một vài tín hiệu đang ngầm cho thấy? Ngày 4/4/2025, Tổng Bí thư Việt Nam – ông Tô Lâm – đã có cuộc điện đàm với ông Trump. Ngay sau đó, ông Trump đăng tải trên mạng xã hội rằng đây là “một cuộc gọi tốt đẹp”, đồng thời ám chỉ rằng mức thuế 0% hoàn toàn có thể đạt được nếu Việt Nam đưa ra “một đề xuất ngon lành”. Điều này cho thấy, dù nổi tiếng cứng rắn, ông Trump vẫn có xu hướng linh hoạt nếu cảm thấy đạt được lợi ích có thể “khoe” với cử tri.
Ngoài ra, giảm thuế còn có lợi cho các doanh nghiệp Mỹ đang đặt nhà máy tại Việt Nam như Apple, Intel hay Nike. Nếu thuế lên 46%, giá thành hàng hóa tăng cao, người tiêu dùng Mỹ sẽ chịu thiệt, điều mà Trump không muốn trong chiến dịch tranh cử của mình. Giảm thuế sẽ giúp giá ổn định, tạo việc làm gián tiếp trong chuỗi cung ứng toàn cầu – một điều ông Trump rất muốn khai thác như một chiến thắng chính trị. Hơn nữa, hạ thuế cũng có thể trở thành đòn bẩy để Mỹ kéo Việt Nam ra khỏi ảnh hưởng từ Trung Quốc, quốc gia đang chiếm tới 32% tổng lượng nguyên liệu đầu vào sản xuất của Việt Nam.
Tuy nhiên, kịch bản Mỹ hạ thuế về 0% vẫn là điều cực kỳ khó xảy ra. Thứ nhất, nếu không có thuế, hàng Việt Nam sẽ tràn vào Mỹ với giá rẻ hơn, làm thâm hụt thương mại của Mỹ càng tăng. Với ông Trump – người luôn muốn con số thâm hụt giảm, điều này đi ngược lại mục tiêu cốt lõi. Thứ hai, Mỹ lo ngại hàng Trung Quốc sẽ “đội lốt” hàng Việt để lách thuế, nhất là khi Việt Nam nhập từ Trung Quốc tới 144 tỷ USD mỗi năm. Nếu Việt Nam không kiểm soát được xuất xứ rõ ràng, khả năng trở thành “sân sau” cho Trung Quốc là rất cao. Cuối cùng, các ngành sản xuất trong nước Mỹ chắc chắn sẽ phản đối mạnh nếu hàng giá rẻ từ Việt Nam đổ vào và bóp nghẹt khả năng cạnh tranh nội địa.
Tóm lại, khả năng Mỹ hạ thuế cho Việt Nam là có, nhưng giảm về 0% gần như bất khả thi. Mức thuế khả thi nhất có thể là 10% đến 15%, kèm theo điều kiện Việt Nam phải đưa ra nhiều nhượng bộ như tăng nhập khẩu nông sản, thiết bị quân sự Mỹ, siết chặt xuất xứ hàng hóa và minh bạch thương mại. Với ông Trump, đây không chỉ là cuộc chơi thuế quan mà là nghệ thuật đàm phán, nơi bên nào đưa ra được “món hời” hấp dẫn hơn sẽ là bên nắm thế chủ động. Việt Nam đã có động thái chủ động từ rất sớm, vấn đề còn lại là liệu chúng ta có thể gói gọn lợi ích một cách đủ hấp dẫn để đổi lấy một mức thuế ưu đãi?
