Rủi ro tài chính doanh nghiệp là một trong những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh và sự tồn tại lâu dài của doanh nghiệp. Theo Fin5s, việc không nhận diện và kiểm soát tốt rủi ro tài chính có thể khiến doanh nghiệp rơi vào khủng hoảng bất ngờ, mất khả năng thanh toán và đánh mất niềm tin từ nhà đầu tư. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện nhất cho bạn.
Rủi ro tài chính trong doanh nghiệp là gì?
Rủi ro tài chính doanh nghiệp là nguy cơ xảy ra tổn thất về tài chính do các yếu tố không chắc chắn trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Những yếu tố này có thể đến từ nội tại doanh nghiệp hoặc từ môi trường bên ngoài, tác động đến khả năng sinh lời, thanh khoản, dòng tiền hoặc khả năng chi trả nợ. Theo Fin5s, rủi ro tài chính không chỉ là vấn đề của các tập đoàn lớn mà còn là thách thức hàng ngày của các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bất kỳ một biến động nào trong chi phí đầu vào, giá bán, tỷ giá ngoại tệ, hay lãi suất ngân hàng đều có thể ảnh hưởng sâu sắc đến lợi nhuận cuối kỳ.
Ví dụ, nếu doanh nghiệp vay vốn bằng ngoại tệ để nhập khẩu hàng hóa, khi tỷ giá tăng đột ngột, chi phí trả nợ sẽ đội lên, gây lỗ tài chính. Đây là một trong những rủi ro lãi suất trong doanh nghiệp thường gặp. Rủi ro tài chính doanh nghiệp thường được chia thành các nhóm như: rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro thị trường, và rủi ro vận hành. Việc nhận diện đúng và kịp thời các nhóm rủi ro này là bước đầu tiên trong quy trình quản lý rủi ro trong doanh nghiệp.
Vì sao lại xảy ra rủi ro và tác động đến doanh nghiệp như thế nào?
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến rủi ro tài chính doanh nghiệp, trong đó nổi bật là yếu tố chủ quan và khách quan. Từ góc nhìn của Fin5s, việc thiếu chiến lược tài chính dài hạn, quy trình kế toán, kiểm soát lỏng lẻo hay phụ thuộc quá nhiều vào nguồn vốn vay đều là những nguyên nhân nội tại phổ biến.
Mặt khác, môi trường kinh tế vĩ mô cũng góp phần không nhỏ. Biến động tỷ giá, thay đổi chính sách tiền tệ, lạm phát hoặc khủng hoảng kinh tế toàn cầu đều có thể gây ra những rủi ro trong doanh nghiệp mà không ai có thể lường trước được. Đặc biệt, các doanh nghiệp xuất khẩu nhập khẩu dễ bị ảnh hưởng bởi rủi ro tỷ giá và chính sách thuế từ thị trường quốc tế. Những rủi ro này tác động mạnh mẽ đến dòng tiền, khả năng trả nợ, lợi nhuận và uy tín tài chính của doanh nghiệp. Khi một doanh nghiệp không kịp thời phân tích rủi ro tài chính của doanh nghiệp mình, hệ quả có thể là mất khả năng thanh khoản, bị hạ xếp hạng tín dụng, hoặc tệ hơn là phá sản.
Chẳng hạn, một công ty sản xuất phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu có thể bị ảnh hưởng nặng khi giá nguyên liệu tăng do biến động thị trường toàn cầu. Nếu không có kế hoạch dự phòng, công ty sẽ đối mặt với việc chi phí đầu vào tăng mạnh, lợi nhuận suy giảm và mất khả năng cạnh tranh. Việc thiếu kiến thức về quản lý rủi ro doanh nghiệp và thiếu hệ thống cảnh báo sớm là nguyên nhân chính khiến nhiều doanh nghiệp rơi vào khủng hoảng tài chính.
Có mấy loại rủi ro trong doanh nghiệp? Ví dụ cụ thể
Rủi ro tài chính không đơn thuần là một khái niệm chung. Trong thực tế, có nhiều loại rủi ro tài chính khác nhau mà doanh nghiệp cần nhận diện rõ ràng để có biện pháp ứng phó. Các rủi ro trong doanh nghiệp thường bao gồm:
- Rủi ro tín dụng: Xuất hiện khi khách hàng không thanh toán đúng hạn hoặc không thanh toán. Ví dụ, công ty bán hàng hóa cho đại lý nhưng bị chậm thanh toán khiến dòng tiền bị tắc nghẽn.
- Rủi ro thanh khoản: Khi doanh nghiệp không có đủ tiền mặt hoặc tài sản dễ chuyển đổi thành tiền để đáp ứng nhu cầu chi trả ngắn hạn. Một ví dụ điển hình là doanh nghiệp có lợi nhuận trên sổ sách nhưng không đủ tiền trả lương hoặc nợ đến hạn.
- Rủi ro thị trường: Bao gồm rủi ro tỷ giá, rủi ro lãi suất, và rủi ro giá cả hàng hóa. Ví dụ, khi ngân hàng tăng lãi suất cho vay, doanh nghiệp phải trả chi phí vốn cao hơn, làm giảm lợi nhuận.
- Rủi ro vận hành: Xuất phát từ quy trình nội bộ như sai sót kế toán, gian lận, lỗi phần mềm hoặc lỗi con người. Ví dụ, một nhân viên kế toán ghi nhầm số liệu khiến báo cáo tài chính sai lệch, dẫn đến quyết định sai lầm từ ban lãnh đạo.
- Rủi ro pháp lý và tuân thủ: Do vi phạm quy định pháp luật, thay đổi về thuế, bảo hiểm, quy định tài chính… Một ví dụ cụ thể là doanh nghiệp bị xử phạt vì kê khai thuế sai hoặc không tuân thủ quy định kế toán.
- Rủi ro chiến lược: Khi doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực không phù hợp hoặc mở rộng quá nhanh dẫn đến thiếu hụt vốn lưu động. Ví dụ: Một chuỗi cửa hàng cà phê mở rộng quy mô trong khi chưa có dòng tiền ổn định.
Những ví dụ về rủi ro trong doanh nghiệp này cho thấy việc thiếu chuẩn bị và phân tích rủi ro kỹ lưỡng có thể khiến doanh nghiệp trả giá đắt. Do đó, hiểu rõ các loại rủi ro là bước đầu trong quản trị rủi ro trong doanh nghiệp hiệu quả.
Cách quản lý rủi ro trong doanh nghiệp
Theo Fin5s, quản lý rủi ro doanh nghiệp là một nghệ thuật kết hợp giữa khoa học dữ liệu và trực giác kinh doanh. Không có phương pháp nào là hoàn hảo, nhưng có một số nguyên tắc quan trọng mà mọi doanh nghiệp nên áp dụng:
- Nhận diện rủi ro: Phân tích toàn diện các nguồn gốc rủi ro từ nội bộ đến môi trường bên ngoài. Việc này cần sự tham gia của nhiều phòng ban để không bỏ sót khía cạnh nào.
- Đánh giá rủi ro: Sử dụng các công cụ như ma trận rủi ro, chỉ số xác suất – tác động để xác định mức độ nghiêm trọng. Việc phân loại rủi ro theo mức độ ưu tiên giúp doanh nghiệp sử dụng nguồn lực tối ưu.
- Xây dựng kế hoạch ứng phó: Có thể bao gồm né tránh, giảm thiểu, chuyển giao (qua bảo hiểm) hoặc chấp nhận rủi ro nếu ở mức kiểm soát được.
- Giám sát và điều chỉnh: Quản lý rủi ro không phải là nhiệm vụ một lần, mà là quy trình liên tục. Cần có hệ thống cảnh báo sớm và cập nhật thường xuyên theo diễn biến thị trường.
- Đào tạo nhân sự: Một hệ thống quản lý rủi ro hiệu quả phụ thuộc vào năng lực của con người. Việc huấn luyện đội ngũ về quy trình quản lý rủi ro trong doanh nghiệp là điều bắt buộc.
Các doanh nghiệp có thể sử dụng phần mềm ERP hoặc hệ thống kiểm soát nội bộ để theo dõi các chỉ số tài chính quan trọng như tỷ lệ nợ/vốn chủ sở hữu, chỉ số thanh toán nhanh, vòng quay hàng tồn kho,… Đây là các chỉ báo sớm về rủi ro tài chính.
Quy trình quản lý rủi ro tài chính trong doanh nghiệp
Quản lý rủi ro tài chính doanh nghiệp không thể chỉ dừng lại ở phản ứng khi sự cố xảy ra. Một doanh nghiệp muốn vận hành bền vững cần xây dựng một quy trình quản lý rủi ro tài chính bài bản, có hệ thống và phù hợp với đặc thù hoạt động kinh doanh. Dưới đây là các bước cơ bản trong quy trình này:
1. Nhận diện rủi ro tài chính
Bước đầu tiên là nhận diện các rủi ro tài chính có thể ảnh hưởng đến doanh nghiệp. Đây là quá trình xác định các yếu tố có thể gây bất ổn đến dòng tiền, lợi nhuận hoặc giá trị tài sản doanh nghiệp. Các rủi ro thường gặp bao gồm: rủi ro lãi suất trong doanh nghiệp, rủi ro tỷ giá, rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, và rủi ro từ biến động thị trường. Fin5s khuyến nghị doanh nghiệp nên phân tích báo cáo tài chính, dòng tiền và các yếu tố bên ngoài như lạm phát, chính sách tiền tệ… để phát hiện dấu hiệu bất thường một cách sớm nhất.
2. Đánh giá mức độ rủi ro
Sau khi đã liệt kê các rủi ro, doanh nghiệp cần đánh giá mức độ nghiêm trọng và tần suất xảy ra. Có thể áp dụng ma trận rủi ro (risk matrix), trong đó trục tung biểu diễn mức độ ảnh hưởng (từ thấp đến cao), còn trục hoành biểu diễn xác suất xảy ra (từ hiếm khi đến thường xuyên). Rủi ro nào có xác suất cao và tác động lớn sẽ được ưu tiên xử lý trước. Theo Fin5s, bước này giúp doanh nghiệp tránh lãng phí nguồn lực vào những rủi ro không đáng kể.
3. Lập kế hoạch ứng phó rủi ro
Doanh nghiệp cần có kế hoạch cụ thể để phản ứng với từng loại rủi ro đã được xác định. Có bốn chiến lược chính trong xử lý rủi ro:
- Tránh rủi ro: Không thực hiện các hoạt động có mức độ rủi ro cao.
- Giảm thiểu rủi ro: Thực hiện các biện pháp phòng ngừa như mua bảo hiểm, ký hợp đồng có điều khoản linh hoạt, kiểm soát chi phí.
- Chuyển giao rủi ro: Chuyển rủi ro sang bên thứ ba như ngân hàng, công ty bảo hiểm thông qua các công cụ phòng hộ.
- Chấp nhận rủi ro: Dành cho những rủi ro có mức ảnh hưởng thấp, doanh nghiệp có thể trích lập quỹ dự phòng để tự xử lý.
4. Thực thi và giám sát kế hoạch
Kế hoạch ứng phó rủi ro chỉ có hiệu quả nếu được triển khai thực tế và giám sát định kỳ. Doanh nghiệp nên phân công trách nhiệm rõ ràng cho các phòng ban, xây dựng KPI kiểm tra mức độ tuân thủ và hiệu quả hoạt động. Theo Fin5s, việc áp dụng công nghệ và phần mềm quản trị tài chính sẽ giúp quá trình giám sát trở nên minh bạch và chính xác hơn.
5. Cập nhật và cải tiến quy trình
Môi trường tài chính liên tục biến động, do đó doanh nghiệp không nên coi quy trình quản lý rủi ro là cứng nhắc hay cố định. Thay vào đó, cần có cơ chế cập nhật linh hoạt dựa trên thay đổi từ thị trường, luật pháp, chính sách tiền tệ và phản hồi nội bộ. Việc cập nhật thường xuyên sẽ giúp doanh nghiệp duy trì tính phù hợp và hiệu quả của quy trình.
Ví dụ thực tế: Vietnam Airlines và rủi ro tài chính do biến động giá nhiên liệu và tỷ giá
Vietnam Airlines , hãng hàng không quốc gia Việt Nam, đã phải đối mặt với những rủi ro tài chính nghiêm trọng trong giai đoạn 2020–2022. Theo báo cáo tài chính kiểm toán năm 2022, hãng ghi nhận khoản lỗ sau thuế hơn 11.223 tỷ đồng, nâng tổng lỗ lũy kế lên hơn 35.000 tỷ đồng và vốn chủ sở hữu âm hơn 11.000 tỷ đồng .
Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do giá nhiên liệu bay Jet A1 tăng mạnh, chiếm hơn 40% chi phí khai thác của hãng. Giá nhiên liệu dự kiến năm 2022 được xây dựng ở mức 115,3 USD/thùng, cao nhất trong vòng 20 năm trở lại đây . Bên cạnh đó, biến động tỷ giá và lãi suất cũng góp phần làm tăng chi phí tài chính, ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả sản xuất kinh doanh của hãng . Để ứng phó với tình hình này, Vietnam Airlines đã triển khai các biện pháp tái cơ cấu tài chính, bao gồm ký kết hợp đồng vay tái cấp vốn 4.000 tỷ đồng và tăng vốn cổ phần 7.961 tỷ đồng . Ngoài ra, hãng cũng thực hiện các giải pháp như giãn hoãn tiến độ thanh toán với các đối tác, đàm phán giảm giá thuê tàu bay và bảo dưỡng, nhằm giảm thiểu chi phí và duy trì hoạt động kinh doanh .Trường hợp của Vietnam Airlines là một minh chứng rõ ràng cho việc rủi ro tài chính, nếu không được quản lý hiệu quả, có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho doanh nghiệp. Việc xây dựng và thực hiện quy trình quản lý rủi ro tài chính bài bản là yếu tố then chốt để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của doanh nghiệp trong môi trường kinh doanh đầy biến động hiện nay.
Vai trò của quản lý rủi ro tài chính trong doanh nghiệp
Không thể phủ nhận rằng, vai trò của quản trị rủi ro trong doanh nghiệp ngày càng trở nên cấp thiết, đặc biệt trong bối cảnh thị trường biến động, lạm phát tăng cao và cạnh tranh toàn cầu diễn ra gay gắt. Theo Fin5s, quản lý rủi ro tài chính không chỉ đơn thuần là phản ứng khi có sự cố, mà còn là một công cụ chiến lược giúp doanh nghiệp phát triển bền vững, giữ vững vị thế và nâng cao hiệu quả tài chính dài hạn.
Bảo vệ tài sản, dòng tiền và uy tín doanh nghiệp
Một trong những chức năng thiết yếu của quản trị rủi ro trong doanh nghiệp là bảo vệ dòng tiền và tài sản trước những biến động tài chính bất ngờ. Những rủi ro tài chính trong doanh nghiệp như rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng hay rủi ro tỷ giá nếu không được phát hiện sớm có thể dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng về tài sản, thậm chí phá sản. Theo Fin5s, việc xây dựng quỹ dự phòng, sử dụng công cụ phòng hộ tài chính và kiểm soát tín dụng nội bộ có thể giúp duy trì dòng tiền ổn định, giảm thiểu tác động của các cú sốc từ bên ngoài. Không chỉ vậy, doanh nghiệp có hệ thống quản lý rủi ro rõ ràng còn tạo dựng được niềm tin với đối tác và khách hàng. Ví dụ, một sự cố tài chính như nợ xấu hoặc sai phạm trong báo cáo tài chính có thể khiến doanh nghiệp mất uy tín nhanh chóng. Ngược lại, doanh nghiệp minh bạch và kiểm soát rủi ro tốt thường được đánh giá cao trên thị trường, trở thành đối tác đáng tin cậy trong các giao dịch lớn.
Tối ưu hóa vận hành và cải thiện khả năng tiếp cận vốn
Quản lý rủi ro tài chính không chỉ giúp ngăn chặn các thiệt hại lớn mà còn tối ưu hóa hoạt động vận hành. Một hệ thống kiểm soát tốt có thể ngăn chặn gian lận nội bộ, sai sót trong quá trình hạch toán và hạn chế chi phí phát sinh do khủng hoảng. Việc giảm thiểu thất thoát tài chính cũng đồng nghĩa với việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và cải thiện biên lợi nhuận. Theo Fin5s, điểm đặc biệt là quản trị rủi ro còn tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn chất lượng cao. Các ngân hàng và nhà đầu tư thường yêu cầu doanh nghiệp phải chứng minh được khả năng kiểm soát rủi ro, dòng tiền ổn định và tỷ lệ nợ xấu thấp. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến việc được vay hay không, mà còn quyết định đến mức lãi suất và điều kiện tín dụng. Một ví dụ điển hình là một doanh nghiệp thực phẩm tại miền Tây đã được ngân hàng cấp hạn mức tín dụng 50 tỷ đồng với lãi suất ưu đãi nhờ có hệ thống báo cáo rủi ro và dự báo tài chính rõ ràng.
Hỗ trợ hoạch định chiến lược và tăng sức cạnh tranh
Cuối cùng, một vai trò quan trọng không kém của phân tích rủi ro tài chính của doanh nghiệp là hỗ trợ cho các quyết định chiến lược. Trong quá trình mở rộng thị trường, đầu tư tài sản lớn hay phát triển sản phẩm mới, doanh nghiệp không thể chỉ dựa vào dự đoán cảm tính mà phải có cơ sở dữ liệu rủi ro cụ thể. Những rủi ro trong doanh nghiệp như biến động pháp lý, rủi ro chuỗi cung ứng hay cạnh tranh nội địa đều cần được lượng hóa và đánh giá chi tiết để đưa ra chiến lược phù hợp. Theo Fin5s, các doanh nghiệp có khả năng dự báo rủi ro chính xác thường chiếm lợi thế cạnh tranh rõ rệt. Họ không chỉ phản ứng tốt với khủng hoảng mà còn tận dụng được rủi ro như một cơ hội. Điển hình là trong giai đoạn biến động tỷ giá năm 2023, một số doanh nghiệp xuất khẩu đã tận dụng chênh lệch để gia tăng lợi nhuận thông qua các công cụ bảo hiểm rủi ro hoặc hợp đồng hoán đổi.
Kết luận
Tóm lại, rủi ro tài chính doanh nghiệp là yếu tố không thể tránh khỏi nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được nhận diện và quản lý đúng cách. Từ việc hiểu rõ rủi ro doanh nghiệp là gì, đến việc xây dựng quy trình quản lý rủi ro trong doanh nghiệp, mỗi bước đều đóng vai trò sống còn trong sự phát triển bền vững.
Theo Fin5s, trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu luôn biến động và cạnh tranh ngày càng khốc liệt, việc chủ động phân tích và kiểm soát những rủi ro trong doanh nghiệp không chỉ giúp tránh thiệt hại mà còn mở ra cơ hội tăng trưởng vượt bậc. Đừng để doanh nghiệp của bạn bị cuốn vào vòng xoáy khủng hoảng tài chính chỉ vì thiếu chuẩn bị. Hãy bắt đầu từ hôm nay – với một chiến lược quản trị rủi ro chuyên nghiệp, thực tiễn và phù hợp với nội lực doanh nghiệp. Hãy theo dõi Fin5s ngay để biết biết thêm thông tin nhé !!
